نبرد با شیطان یا جهاد اکبر
اگر دشمن، ضعیف است چرا به این نبرد، جهاد اکبر می­گویند؟ پاسخ این است که چون میدان جهاد با شیطان و ابزار اغوای او، یعنی هوای نفس بسیار وسیع است و غنیمت یا غرامتی که در این جنگ نصیب یا دامنگیر انسان می شود بسیار مهم است. هر جنگی در جهان طبیعت رخ بدهد هم غنیمت هایش محدود است و هم غرامت هایش، ولی غنیمت های جهاد با شیطان و نفس اماره نا محدود و غرامت هایش نیز جبران ناپذیر است؛ زیرا انسان در نبرد با شیطان، یا شرف و شرع را حفظ می کند یا آنها را از دست می دهد، از این جهت جنگ، جنگ اکبر است و برای انسانی که ورزیده نیست، جنگ با دشمن درون، گرچه ضعیف باشد، دشوار است وگرنه به لحاظ دشمن اگر سنجیده شود، جنگ بزرگی نیست. انسانی که عقل دارد و به وحی تکیه کرده و به خداوند توکل می کند شکست نمی خورد. [1]

[1]-عبدالله، جوادی آملی، مراحل اخلاق در قرآن، قم، اسرا، 1377ش. ص112.

اگر شیطان دستور داد و انسان را به گناهی تحریک کرد و او انجام داد و به جایی که نباید نگاه بکند، نگاه کرد، مالی که نباید بگیرد، گرفت یا سخنی را که نباید بگوید، گفت و با اینکه می داند این کار، گناه است با او موافقت کرد و خواسته های او را برآورد، زمینه پیشروی او و شکست خود را فراهم کرد. اگر کسی دستی به گناه دراز کرد، پایی به جای حرام گشود، و زبانی به دروغ و تهمت و افترا و مانند آن باز کرد همان لحظه شروع گناه، لحظه پیشروی شیطان است، چنانکه لحظه ای که دارد مقاومت می کند، لحظه عقب نشینی شیطان و اسیر کردن او می باشد، اما وقتی کاملا گناه را ترک می کند لحظه پیروزی او و شکست شیطان است.

شیطان مانند دزدان هراسناک به هنگام حمله آماده فرار است و آنقدر قوی نیست که در هنگام تهاجم، مقاوم باشد، کید شیطان همیشه ضعیف بوده و هست و این اختصاص به زمان معینی ندارد؛ بنابراین، اگر کسی در جنگ با شیطان شکست بخورد،در حقیقت در جنگ با دشمن ضعیف شکست خورده و باید خیلی ضعیف النفس باشد تا دشمن ضعیف او را شکست دهد.[1]

[1]- عبد الله، جوادی آملی، مراحل اخلاق در قرآن،قم، اسرا، 1377ش، ص111.

 استعدادهایی در ابعاد جسمی، علمی، معنوی و… در وجود انسان نهفته است؛ اما رشد و بالندگی این استعدادها، در برخورد با حریف شکوفا می­شود. هر رکورد­دار ورزشی یا کسی که در مسابقات علمی جهانی، رتبه ممتازی را احراز می­ کند، در آغاز کار خودش هم باور ندارد که چنین توان و نیرویی دارد و این تا حدی مرهون وجود حریف در میدان است؛ چون اگر حریف نبود او هم به کار نمی افتاد و تلاش نمی ­کرد تا جلوه کند؛ بنابراین، وجود حریفی همانند شیطان لازم است تا توانایی­ های عظیم معنوی انسان که حتی برای خود ما او ناشناخته است، رخ نماید و خود را نشان دهد. [1] در نتیجه یکی از فواید وجود شیطان، زمینه ­سازی برای پیشرفت او و رسیدن به مقامات عالیه است.

امیرالمؤمنین علی(علیه السلام) می­فرماید: «صافّوا الشَّیطانَ بِالمُجاهَدَة وَ اغلبوُه بِالمُخالَفَة تَزکوا أنفُسَکُم وَ تَعلُوا عِندَ اللهِ دَرَجاتِکُم»؛[2]«با شیطان جهاد کنید وبا نافرمانی­اش بر او چیره شوید تا جانتان رشد­یافته، درجاتتان نزد خدا بالا رود».

 شیطان در ابتدا از در خیرخواهی و نصیحت وارد می شود و پیشنهادات خود را به انسان ارائه می­ دهد، او زشت را زیبا و زیبا را زشت جلوه می­دهد و وقتی انسان را اسیر کرد، فرمان می ­دهد و آنگاه انسان، دانسته و از روی عمد گناه می­ کند یعنی می داند این کار بد است، اما چون به دام شیطان افتاده و مبتلا شده است آن را انجام می­دهد. بنابراین در مقابل شیطان باید با تمام نیرو صف آرایی کرد و در این مصاف، خدا، وحی، فرشتگان و عقل انسان را یاری می­کنند ودر این­صورت یعنی با کمک و نصرت خدا و اولیای او، اگر انسان ببازد، جای تعجب است.

حضرت سجاد (علیه السلام) می­فرمود: اگر کسی هلاک شود، جای تعجب است. خدایی که این همه مهربان است که یک گناه را یک کیفر می­دهد ولی یک ثواب را ده برابر پاداش می­دهد، در این صورت، وای به کسی که یکی­های او بر ده­های او غالب شود. [3]

[1]- فتح الله، نجارزادگان، مصاف بی پایان با شیطان، ص 30.
[2]- عبدالواحد، آمدی، غرر الحکم ودرر الکلم، ترجمه محمد علی انصاری قمی، بی نا، دارالکتاب،1352،ص459.
[3]- عبدالله، جوادی آملی، مراحل اخلاق در قرآن، قم، اسرا،1377، ص 104-105.

همان­گونه که فرشتگان فرستادگان خداوندند و هر یک وظیفه­ ی خاصی بر عهده دارند، شیاطین نیز مأموران الهی ­اند با وظیفه ­ی خاص خود.

شیاطین، دشمن هر انسانی­ اند که آماده­ ی اطاعت پروردگار است و در نفوس آنان وسوسه می­ کنند و به فریب و تسویل، حق را باطل، صدق را کذب و زیبا را زشت جلوه می ­دهند و در کشش و کوشش آنها اثر می­گذارند، به گونه­ای که گرایش و اشتیاق آنها نسبت به فضائل را کاهش می­دهند.

نفوذ شیطان­ها در انسان­های مستعد کمال، جز در حد وسوسه و نیرنگ نیست و هیچ گونه سلطه و ولایتی به آنان ندارند و سعادتمند­شدن آنها دشوار نیست. زیرا مؤمن به خوبی پی به نیرنگ آنها برده، به وعده­ ی آنان پشت پا می­زند تا طمع آنها را از خودش قطع کند، امّا شیاطین سرپرستی انسانی که فریب وعده ­های باطل آنها را خورده، به دنبال آنان حرکت کند و به کتاب خدا توجهی نکند و جز دنیا به چیز دیگری نیندیشد، بر عهده می­گیرند و در نفوس آنها تأثیر و در مجاری تفکر و نیروهای عملی آنها دخالت می ­کنند.

شیاطین در گمراهی و شقاوت بشر مستقل نیستند، بلکه آنها مظهر «مضل»که یکی از اسمای حسنای خداوند است، می ­باشند.

شیطان در مقابل رحمان نیست، بلکه مانند دیگر موجودات، تابع محض خداوند است و تمام نفوذ و قدرت او از آن خداوندی است که به او ولایت و رسالت و عداوت مؤمنان را می دهد، برای کیفر یا آزمون. این جعل ولایت و رسالت، کیفر تلخی است که دامنگیر تبهکاران عمدی می شود، زیرا آنان به هیچ وجه نخواستند ایمان بیاورند، بلکه تلاش کردند تا از ولایت اولیای الهی خارج شوند، شیاطین را سرپرست خود برگزینند: «إنّهم اتّخذوا الشیاطین أولیاء من دون الله»[1].[2]

[1]- سوره اعراف، آیه 30.
[2]- عبد الله، جوادی آملی، هدایت در قرآن(تفسیر موضوعی قرآن کریم) ،قم، اسرا، 1383. ص 386-388.