راهکارهایی برای حفظ #عفاف وپاکدامنی در تعالیم امام سجاد(علیه السلام )
1.توجّه به قدرت و قرب خدا
(خَفِ الله تَعالی لِقُدرَتِهِ عَلَیک َواستَحیِ مِنهُ لِقُربِهِ مِنکَ ) از خدای متعال به خاطر قدرتش بر تو بترس و به خاطر نزدیکی اش به تو از او شرم و حیا داشته باش.(مجلسی،1404ه،ق،ج78،ص160)
با توجه به این حدیث؛ مّهم ترین عامل حیا که انسان را از گناه باز میدارد، یاد خداوند است و اینکه خداوند از رگ گردن به انسان نزدیک تر است و از آنجاکه زیبای های فکری بشر در گرو فطرت است و وقتی عفت از فطرت جدا شود زیبایی خود را از دست می دهد، در روایات است که انسان بی عفت زیبا نیست ،گرچه خودش را زیبا ببیند. پس یکی از رابطه های موازنه ی عفت وایمان رابطۀ خودآگاهانه مؤمن است که اگر این را به انسان بدهند هرگز گناه نمی کند(احدی،1393،ص70با تصرف)
2.تقوی وپرهیزگاری
در عین الحیاة است که از حضرت علی بن الحسین (علیه السّلام) منقول است که فرمود: به درستی که دنیا بار کرده است و پشت کرده است و می رود وآخرت بار کرده است و رو کرده است و می آید و هر یک از دنیا وآخرت را فرزندان و اصحاب است، پس شما از فرزندان آخرت باشید نه از فرزندان دنیا. از زاهدان در دنیا باشید به سوی آخرت رغبت نمایئد به درستی که زاهدان در دنیا زمین را بساط خود می دانند و خاک را فرش خود قرار داده اند وآب را بوی خوش خود می دانند و به آن خود را می شویند وخوشبو می سازند و خود را جدا کرده اند و بریده اند از دنیا؛ به درستی که کسی که مشتاق بهشت است شهوتهای دنیا را فراموش می کند و کسی که از آتش جهنّم می ترسد، البتّه مرتّکب محرمات نمی شود و کسی که ترک دنیا کرد مصیبت های دنیا بر او سهل می شود به درستی که خدا را بندگانی هست که در مرتبۀ یقین چنانند که گویا اهل بهشت را در بهشت دیده اند که مخلّدند وگویا اهل جهنّم را در جهنّم دیده اند که معذّبند، مردم از شرّ ایشان ایمنند و دلهای ایشان پیوسته از غم آخرت محزون است ونفسهای ایشان عفیف است از محّرمات وشبهات وکارهای ایشان سبک است وبرخود دشوار نکرده اند . چند روزی اندک صبر کردند پس در آخرت راحتهای دور و دراز غیر متناهی برای خود مهیّا کرد ه اند چون شب می شود نزد خداوند بر پا می ایستند و آب دیدۀ ایشان بر رویشان جاری می گردد و تّضرع و زاری و استغاثه به پروردگار خود می کنند، چون روز شد بردبارانند، حکیمانند، دانایانند، نیکوکاران و پرهیز کارانند.(قمی ،1379،ج2،ص33)
3.ترس از کیفر خدا
یکی از عوامل بازدارنده از گناه ترس از کیفر خداوند است که عامل مهّمی برای جلوگیری از بی حیایی وپرده دری می باشد، زیرا شخصی که خدا و ملائکه را حاضر و ناظر اعمال خود بداند در انجام معصیت وگناه، بی حیایی نمی کند؛ در روایتی از امام سجاد (علیه السّلام) است که می فرماید : « وبدان! وای برتو ای پسر آدم که شکمبارگی وتمایل نفسانی و سرمستی وفریفتگی به مُلک[قدرت وثروت]از جمله اموری است که انسان را از کار وتلاش باز می دارد و ذکر را فراموشش می سازد و او را از نزدیک بودن اجلش غافل می کند. براستی، مردی که خدا ترس است، باید نفس خود را تمرین دهد و آن را با گرسنگی آشنا سازد تا عادت کند که به انباشته ساختن شکم تمایلی از خود نشان ندهد و اسبهای مسابقات را با این روش آماده می نمایند. در پیشگاه الهی با شما اتمام حجّت شده و راه هرگونه عذر و بهانه ای بر شما بسته شده؛ زیرا خدا هم شمارا تشویق کرده و هم بیم داده است، ولی شما نه به آن ثواب، اشتیاقی از خود نشان می دهید و دست به کار می شوید و نه از کیفر سخت وعذاب دردناکش که شما را از آن ترسانده، ترسی به خود راه می دهید و از گناه دست بر می دارید (شعبه حرّانی،1387،ص478)
4.استفاده از عقل
امام سجاد (علیه السّلام) می فرماید: (قالَ عَجِبتُ لَمِن یَحتَمی مِنَ الطَّعامِ لَمِضَرَّتِهِ،کَیفَ لا یَحتَمی مِنَ الذَّنب ِلَمِعَرَّتِهِ )«عجب دارم من از آن کس که پرهیز از طعام می کند به جهت آنکه مبادا به او ضرر رساند، چگونه پرهیز از گناه نمی کند که مبادا بدی وجزای بد به او عاید گردد! (قمی ،1379،ص31)
5.تهذیب نفس داشتن
روایت مأثور از امام سجاد (علیّه السلام):«هر کس از پی اکمال نفس نرود و در حالت نقصان بپاید مردن او بهتر از زیستن است. (قلیخان سپهر ،1360هق، ج4،ص228)
یکی از مصادیق ایمان و مسلط کردن خوی انسانی بر حیوانی؛ داشتن حیا و عفت است که داشتن حیا یا مربوط به ذهن و فکر آدمیان می باشد؛ یا مربوط به پذیرش عملی است. از آن جا که اصلی ترین و مهّم ترین عامل پذیرش حیا و پاکدامنی، علم وآگاهی است؛ هرگاه انسان به فواید، حسنات و کارکردهای حیا و پاکدامنی علم پیدا نماید و معرفت کافی نسبت به ضرورت آن داشته باشد، ناخودآگاه وجود حیا و عفاف را به عنوان یک قاعدۀ ضروری برای فرد و جامعه می پذیرد. بدین خاطر، در دین اسلام، علم گرایی و تعقل مورد سفارش اکید قرار گرفته است. (دهقانی،1391، ص161)با تصرف .
با توجّه به اینکه عموم مخالفت ها با پاکدامنی از نوع مخالفت عملی است؛ یعنی افراد به علت عدم تبعیت از عقل و پیروی از امیال خود که عبارت از شهوت یا غضب است به مخالفت با حیا بر می خیزند؛ پس یکی از مهم ترین عامل بازدارنده از بی حیایی تبعیت از عقل و احکام شریعت است (دهقانی ،1391،ص165)باتصرف.
یکی دیگر از چیزهایی که می تواند به کامل کردن نفس انسان کمک کند حسابرسی کردن از نفس، ترس از خدا و پرهیز از گناه است، چنانکه امام سجاد( علیه السلام )می فرماید:«ابنَ آدَمَ :إِنَّک لا تَزالُ بِخَیرٍ ما کانَ لَکَ واعِظٌ مِن نَفسِکَ ،وَما کانَتِ المُحاسَبَةُ مِن هَمِّکَ ،وَما کان الخَوفُ لَکَ شِعاراً ،وَالحَذَرُ لَکَ دِثاراً .ابنَ آدَمَ !إنَّکَ مَیِّتٌ و مَبعُوثٌ وَمَوقُوفٌ بَینَ یَدَيِ الله جَلَّ وعَزَّ ،فَأَعِدَّ لَهُ جَوابا ً»پسر آدم !همیشه در خیر وخوبی به سر خواهی برد اگر واعظ درونی برای خود داشته باشی و به حسابرسی نفس خود پردازی وترس از خدا را روپوش خود و پرهیز را زیرپوش خود نمایی. پسر آدم !به راستی، تو خواهی مرد و برانگیخته خواهی شد و در پیشگاه خدای عزّوجلّ برای پاسخ گویی خواهی ایستاد؛ پس خود را برای پاسخ گویی آماده ساز(شعبه حرانی،1387،ص492) .
6.به کارگیری از صبر
یکی از عوامل بازدارنده از بی عفتی وبی حیایی ؛داشتن صبر بر طاعت خدا و بر ترک معصیت می باشد چنانکه بر شخص عفیف در آخرت به خاطر صبر بر ترک گناه پاداش صابرین داده می شود ، در روایتی از مولا امیر المومنین است که پاداش شخص عفیف وپاکدامن را شهادت می دانند: حضرت علی (عليّه السلام) می فرمايد: «مَا المُجاهِدُ الشَّهِيدُ فِي سَبِيلِ الله بِأَعظَمَ أَجراً مِمَّن قَدَرَ فَعَفَّ : لَکَادَ العَفِيفُ أَن يَکُونَ مَلَکاً مِنَ المَلائِکَةِ»پاداش مجاهد شهيد در راه خدا، بزرگ تر از پاداش عفيف پاکدامنی نيست که قدرت بر گناه دارد و آلوده نمی گردد. همانا عفيف پاکدامن فرشته ای از فرشته هاست. (نهج البلاغه ،ص474)
ودر روایت دیگری از حضرت امام زین العابدین است که در پاداش شخص عفیف می فرماید که در روز قیامت همۀ چشمها گریان است جز چهار چشم که یکی از آن چشم ها؛ چشم شخص عفیف است که از نگاه به محارم الله پوشیده گشته باشد و از حرام ها ی خدا بسته گشته است. (الاربلی،687 هجری ،ج2،ص295).
7.امر به معروف ونهی ازمنکر
دولت و افراد جامعه موظف به عملی کردن عفاف وپاک دامنی اند؛ زیرا به جامعه ای می توان اطلاق جامعه ی اسلامی نمود که همت و مقصدش پیاده کردن دستورات اسلامی باشد-که یکی از مصادیق احکام اسلام عفاف وپاکدامنی است - واین مهم حاصل نمی شود مگر با احیای فرهنگ امر به معروف ونهی توسط رهبران دینی ومردم؛ و وظیفه ی مسئولین در اجرا کردن دستورات دینی بسیار زیادتر است زیرا اگر دولت مردان؛ آمرین به معروف و ناهیان از منکر راحمایت نکنند کم کم این امر مهم به فراموشی سپرده می شود. در حالی که عامل ضمانت اجرایی دستورات دینی (عفاف )، امر به معروف ونهی از منکر است.(نظر نگارنده)
از امام سجاد روایت است «تارک امر به معروف و نهی ازمنکر همچو اندازندۀ کتاب الهی است در پس پشت، مگر آنکه ترسد ، از آن ترس پرسیدند؛ فرمود که ترسد از جبار ستم کار که تعجیل نماید در عقوبت او یا طغیان کند در تعذیب او(الاربلی،687 هجری ،ج2،ص299).
ترجمه نهج البلاغه حضرت اميرالمؤمنين ،مترجم محمد دشتی ،(1382)(چاپ يازدهم) قم: مؤسسه فرهنگی تحقیقاتی امیرالمؤمنین .
احدی ،مهدی(1393)عشق وعفت (چا پ اوّل)،قم:سيدجمال الدين اسد آبادی .
الاربلی ،علی بن عیسی (687 هجری)کشف الغمه فی معرفة الائمّةباترجمه فارسی المناقب ،علی بن حسین زروانی ،تهران : نشر ادب حوزه وکتاب فروشی اسلا میّه .
دهقانی ،محسن(1391)درسنامه حجاب(چاپ اوّل)،قم:مادوتا.
شعبه الحرّانی، ابومحمدالحسن بن علی بن الحسین (1387)، تحف العقول عن آل رسول(ص)، ترجمه صادق حسن زاده ، (چاپ دهم)،قم: انتشارات آل علی .
قلیخان سپهر ، عبّاس (1360)ناسخ التّواریخ یا مشکوة الادب ناصری ،تصحیح محمد باقر بهبودی ،(چاپ دوم)،تهران:کتابفروشی اسلامیّه.
قمی ،عبّاس (1379) منتهی آلامال در ذکر تاریخ چهارده معصوم علیهم السلام (چاپ اول)، تهران:پیام آزادی.
مجلسی، محمدباقر (1406 هق)بحار الانوار ، مترجم موسی خسروی ،تهران : کتاب فروشی اسلامّیه
